Балалар мен жасөспірімдердің тамақтануының гигиеналық негіздері

Уикикітап жобасынан

Мазмұны


Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы

  1. Балалар мен жасөспірімдердің денсаулығы
  2. Балалар мен жасөспірімдер организмінің өсу және даму заңдылықтары, олардың гигиеналық маңызы
  3. Балалар мен жасөспірімдердің денсаулығына баға беру
  4. Балалар денсаулығын қалыптастырушы факторлар
  5. Дене бітімі дамуын зерттеу және бағалау тәсілдері
  6. Балалар мен жасөспірімдердің іс-әрекет гигиенасы
  7. Жалпы білім беру мектеперіндегі оқу-тәрбие процессінің гигиенасы
  8. Балалар мен жасөспірімдерді компьютерге оқытудың гигиеналық негіздері
  9. Балалар мен жасөспірімдерді еңбекке және политехникаға оқытып, тәрбиелеудің гигиеналық негіздері
  10. Еңбекке тәрбиелеу тәртібіне қойылатын гигиеналық талаптар
  11. Еңбек жағдайына қойылатын гигиеналық талаптар
  12. Еңбекке тәрбиелеу жағдайына қойылатын санитарлық бақылау
  13. Мектеп оқушыларын мамандыққа бағыттаудың медициналық-физиологиялық аспектілері
  14. Мектеп оқушыларына мамандыққа бағыт берудегі санитарлық дәрігердің міндеті
  15. Денешынықтыру тәрбиесінің физиологиялық-гигиеналық негіздері
  16. Балалар мен жасөспірімдерді шынықтыру
  17. Балалар мен жасөспірімдердің тамақтануының гигиеналық негіздері
  18. Балалар мен жасөспірімдерге арналған мекемелердің жоспарлануы мен құрылысын салудың негізгі ережелері
  19. Мектепке дейінгі мекемелердің жоспарлануы мен құрылысын салу
  20. Жалпы білім беру мектептерінің жоспарлануы
  21. Балалар мекемелерінің ауа-жылуымен қамтамасыз етілу тәртібінің гигиенасы
  22. Бөлмелердің жарықтандырылуы
  23. Балалар мекемелерін сумен қамтамасыз ету
  24. Мектеп жиһаздарына қойылатын гигиеналық талаптар
  25. Балалар мен жасөспірімдердің жиhаздары
  26. Оқу кабинеттерінің жабдықталуы
  27. Балалардың кітаптарына қойылатын гигиеналық талаптар
  28. Мектептің жазуға арналған құралдарына қойылатын талаптар
  29. Ойыншықтарға қойылатын гигиеналық талаптар
  30. Балалардың киімдеріне қойылатын гигиеналық талаптар
  31. Балалардың аяқ киімі
  32. Балалар мен жасөспірімдердің жазғы салауаттандыру мекемелерінің гигиенасы
  33. Денсаулық және салауатты өмір салтын қалыптастырудың гигиеналық негіздері
  34. Балалар мен жасөспірімдерге гигиеналық тәрбие беру
  35. Зиянды әдеттердің алдын алу
  36. Балалар мекемелерінің қызметкерлерін және ата-аналарды гигиеналық оқыту
  37. Гигиеналық тәрбие жұмыстарын жүргізудегі іс-әрекет
  38. Балаларға емдеу-профилактикалық көмек көрсетудің негізгі принциптері


Балалар мен жасөспірімдердің тамақтануының гигиеналық негіздері

Өсіп келе жатқан организмдердегі энергия және зат алмасуының ерекшеліктері. Балалар организмі үнемі өсіп, даму үстінде болатындықтан олардың зат алмасу про-цестері елеулі өзгерістерге ұшырап отырады. Мұнда төмендегідей ерекшеліктерді бөліп қараған дұрыс:

  1. Балаларда өсу, даму процесі өте қарқынды жүретіндіктен, зат алмасу процесі ересектерге қарағанда үдемелі түрде жүреді және жас ұлғайған сайын баяулай бастайды. Бала организміндегі зат алмасу процесі клеткаға қажетті заттар мен жоғалтқан энергия шығынының орнын толтырумен қатар, тканьдердің үздіксіз өсіп, дамуын қамтамасыз етуі керек. Сондықтан, балаларда ассимиляция процесі диссимиляция процесінен жоғары, яғни анаболизм катаболизмнен жоғары болып келеді;
  2. Балалар организмінде клеткалар мен тіндердің құрлысына қажетті белоктар үдемелі түрде түзіледі. Өсіп келе жатқан организмге белок қажеттілігі ересектерге қарағанда біршама жоғары және бала неғұрлым жас болса, белок қажеттілігі соғұрлым жоғары болады. Белок жетіспеуі өсу процесінің тежелуіне ұшыратуы мүмкін;
  3. Көмірсулар бала организмінде энергетикалық қызметпен қатар, пластикалық (клетка қабығының, дәнекер тіндерінің қалыптасуы және т.б.) қызмет атқарады. Өсіп келе жатқан организмде белок қажеттілігі жоғары болғандықтан көмірсулардың ыдырауы өте қарқынды жүреді, сондықтан, жас балалардың организмдері көмірсуларға өте жоғары қажеттілікті сезінеді;
  4. Май алмасу процесі балалар организмінде тұрақсыз болып келеді. Тамақта көмірсулар жетіспеген кезде, май депосы тез таусылады. Майлар жылу энергиясының бастама көзі болумен қатар, организмді жылу жоғалтудан, органдарды жарақат алудан қорғайды;
  5. Ересектерге қарағанда балалар гидролабильді болып келеді, яғни, олардың организмдері суды тез жинап, тез жоғалтып отырады. Сондықтан балалар организміндегі су алмасу процесі жылдам бұзылады және бала неғұрлым жас болса, соғұрлым суды көп қажет етеді, бұл құбылыс, қыз балаларға қарағанда ер балаларда жақсы көрінеді;
  6. Сүйек тканьдерінің үдемелі өсіп-дамуына байланысты балаларда кальций қажеттілігі ересектерге қарағанда 1,5 есе жоғары. Калций сүйектерде негізінен фосфор қышқылды тұздар түрінде түзетілетіндіктен, организм калциймен бірге фосфордың қатар түсіп отыруын қажет етеді;
  7. Сүйектегі фосфор қышқылды тұздар "Д" витаминінің қатысуымен ғана түзіледі. Бұл витаминнің жетіспеушілігі рахит ауруына шалдықтырады;
  8. Ана сүтінің құрамында темір жеткіліксіз болғандықтан, емшектегі кезеңдегі сәбилердің осы микроэлементке (әртүрлі жеміс-жидек шырындарына) қажеттілігі жоғары болады;
  9. Балалар организміндегі органдар мен жүйелердің дамып жетілуі аяқталмағандықтан, зат алмасу процесі көбінесе сыртқы ортаға, әсіресе, дұрыс тамақтануға бағынышты болады;
  10. Балаларда негізгі зат алмасу көлемі ересек адамдарға қарағанда салыстырмалы түрде жоғары болып келеді, бұл оларда тотығу процестерінің үлкен қарқынмен жүретіндігін көрсетеді.

Негізгі зат алмасудың мөлшері баланың жасына, жынысына, өсу қарқынына, олардың конституциясына (арық балаларда зат алмасудың қарқыны жоғары болады), қимыл-қозғалыстарына, жыл мезгіліне (көктем, жаз мезгілдерінде жоғары), туып, өскен мекеніне (биік таулы аудандарда, жазыққа қарағанда жоғары) және т.б. байланысты болып келеді.

Балалардың тамақтануының рационалды болуы, тамақтанудың тәртібін дұрыс ұйымдастырғанда ғана мүмкін. Ол үшін төменде көрсетілген шаралардың орындалуы қажет:

  1. Тамақтану уақытын және уақыт аралықтарын қатал сақтау;
  2. Тамақ қабылдаудың физиологиялық рационалдылығы;
  3. Жеке тамақтану уақыттарына сәйкес, тағамды мөлшері мен сапасына байланысты дұрыс бөлу;
  4. Балалардың тамақтану жағдайы және тамақтану кезіндегі балалардың тәртібі.

Санитарлық дәрігер ас-мәзірін құрастырған кезде мынадай негізгі қағидаларды білуі керек:

  1. Тамақ рационы балалардың жас мөлшеріне сәйкес дене еңбегінің жүктемесіне, жыл мезгіліне, климатқа байланысты алынған тағамдық заттарға және энергияға қажет-тілігіне сәйкес болуы қажет. Жаз мезгілінде энергия шығыны ұлғаятындықтан, тағам колориясын 10%-ға жоғарылату қажет;
  2. Ас мәзірі балалар мекемелерінің қызметінің ұзақтығына байланысты 3-5 ретке есептелінеді;
  3. Ас мәзірі әрбір типтегі балалар мен жасөспірімдер мекемелері үшін бекітілген негізгі тағамдардың түрлеріне байланысты жасалады. Ет пен балықтан жасалған тағамдарды таңертеңгі және түскі асқа ал, кешкі асқа сүт, көкөніс және жармадан жасалатын тағамдар ұсынылады. Рационның құрамында күнделікті міндетті түрде ет, балық, сүт, сары май, көкөніс, нан болуы керек;
  4. Ас мәзірі әр түрлі тағамдардан құралады. Бір күндегі тағамдардың түрлері қайталанбауы тиіс;
  5. Барлық балалар мекемелерінде, Медициналық Ғылым Академиясының тағам институты жергілікті жағдайларға байланысты ұсынған үлгі ас мәзірін негізге ала отырып, екі апталық ас мәзірі жасалады. Сонымен қатар "жазғы" және "қысқы" деген тағы екі ас мәзірі дайындалады. Тағам рационының калориясын және химиялық құрамын анықтау, арнаулы кестелер мен балалар тамақтануына арналған нұсқаулар бойынша жүргізіледі;
  6. Күнделікті үлгі ас мәзірінің негізінде, құрамында әрбір тамақтану мерзіміндегі тамақтардың тізімі және осы тағамдардың барлығының массасы мен жеке түрлері көрсетілген сұрыптама ас мәзірі жасалады. Сұрыптама ас мәзірінде тамақтанатын балалар мен қызметкерлердің де саны көрсетіледі (мектепке дейінгі балалар мекемелерінде қызметкерлер тек қана түсте, ал мектеп интернаттарында 3 мезгіл тамақтанады);
  7. Ас мәзірінде көрсетілген кейбір тағамдар жоқ болған кезде, оларды бірін-бірі алмастыра алатын тағамдардың кестесін қолдана отырып, химиялық құрамы жағынан сәйкес келетін тағамдармен ауыстыруға болады;
  8. Балалар рационында, ас қорту органының қызметін жақсарту үшін күрделі тағамдар (қара бидай наны, ботқасы, В тобындағы витаминге бай тағамдар болу керек);
  9. Рациондағы белоктардың меншікті үлесі, жылдың барлық мезгіліне тұрақты түрде болады.

Балалар мекемелерінің асхана жұмыстарына ағымды санитарлық бақылау жүргізу жұмысы:

  1. Келіп түскен тамақтардың сапасы мен олардың тасымалдануын бақылау;
  2. Тағамдардың сақталу жағдайын бақылау;
  3. Тағамдардың таратылу мерзімінің сақталуын бақылау;
  4. Тағамдарды дайындау технологиясын бақылау;
  5. Дайын тағамдардың сапасын бақылау;
  6. Асхананың санитарлық, індетке қарсы жүргізілетін тәртібін және ыдыс-аяқтарды тазалау тәртібін бақылау;
  7. Асхана қызметкерлерінің жеке бас гигиенасын сақтауын бақылау;
  8. Тағам рационының құрамын бақылау.

Әдебиеттер

  1. Неменко Б.А. Оспанова Г.К Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы(Оқулық).- Алматы 2002.344б.
  2. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков., М., Медицина, 2004.,